Trasa numer 3

Przebieg trasy:

Narol - Narol

Narol – Lipsko - pole bitwy – Łukawica - Wola Wielka - Jacków Ogród – Dębiny – Jędrzejówka - Narol

Początek trasy – wyjeżdżamy spod Ratusza w Narolu i kierujemy się w lewo, drogą na Werchratę

Po minięciu kierunkowskazu na Werchratę, jedziemy drogą przejeżdżając obok różnej branży sklepów, apteki. W prawo jest droga prowadząca do Huty Złomy przez Jędrzejówkę i Dębiny – nią będziemy wracać do Narola, robiąc pętlę. My jedziemy prosto, mijając po lewej zabudowania miejscowości Lipsko.

Lipsko - wieś położona nad Tanwią, jest dawnym miastem, sąsiadującym przez strumień Krwawicę bezpośrednio z Narolem. Wieś pierwotnie zwana była Lipie i należała do Lipskich. Jej ówczesny właściciel, Samuel Lipski, uzyskał w dniu 28 II 1613 roku od króla Zygmunta III Wazy przywilej zezwalający na założenie miasta Lipska na prawie magdeburskim, jako ośrodka konkurencyjnego dla pobliskiego Narola. Oba miasta prowadziły ostrą rywalizację, toczyły zatargi i spory o jarmarki, pozywały się przed sądy. Lipsko rozwijało się szybko i pomyślnie, już w 1624 roku została powołana parafia. Miasteczko zaczęło podupadać po spaleniu go w 1648 roku przez wojska kozackie Bohdana Chmielnickiego i wspierające je oddziały tatarskie, razem z sąsiednim Florianowem (Narolem) przez Tatarów. Po tym kataklizmie Lipsko już nie wróciło do dawnej świetności.

Na skraju wioski, po jej prawej stronie stoi drewniany drogowskaz informujący o kierunku do fortyfikacji ziemnych – wału obronnego z XVII wieku oraz w prawo na zielony szlak im. Brata Alberta (wytyczony w 1990 roku). Jadąc dalej prosto, za zabudowaniami Lipska po lewej stronie drogi napotkamy tablicę pamiątkową odsłoniętą w 1975 roku ku czci 36 osób poległych w walce i zamordowanych podczas napadu UPA. Na kamiennej płycie wyryty jest napis „Polegli w dniu 21 maja 1944 r. w obronie swoich zagród. Cześć ich pamięci”.
Wyjeżdżamy z Lipska, poruszając się nadal drogą prowadzącą przez Łukawicę i Wolę Wielką do Werchraty. Po prawej zagajniki brzozowo-sosnowe z jałowcem w podroście, tu można usłyszeć i zobaczyć dzięcioła zielonego. Po lewej mijamy las sosnowy, typowy dla tego terenu.

Po chwili wjeżdżamy na otwartą przestrzeń pól, gdzie o każdej porze roku można spotkać pasące się sarny i zalatujące z lasu na żer kruki. Tu też zimą spotkamy żerujące na polach w stadach trznadle. Po lewej stronie drogi w lesie sosnowym znajduje się cmentarz, w dali za nim, przysiółek Kijasówka. Zbliżamy się powoli do pierwszych zabudowań wsi Łukawica. W prawo droga prowadzi do Pizuny, w lewo - na Chlewiska.

Łukawica – wieś sołecka w gminie Narol, położona na północnym skraju Roztocza Wschodniego. W 1998 roku wieś liczyła 363 mieszkańców.
Rejony Łukawicy, Brzezinek i Lipia to prawdziwe zagłębie archeologiczne. Odkryto tu cmentarzyska kurhanowe kultury ceramiki sznurowej. Należały one do tej samej grupy ludności, która wypasała bydło i przenosiła się w związku z tym na coraz nowe miejsca wzdłuż łąk nadrzecznych. Ludność ta chowała swoich zmarłych, paląc ich uprzednio na stosie i sypiąc w miejsce całopalenia nasyp zwany kurhanem. Kurhany otaczano palisadą drewnianą, którą niekiedy również palono.
We wsi Łukawica zabytkowy charakter posiada także murowana kaplica z XIX oraz 4 domy drewniane, wzniesione w latach 30-tych.

Tu znajduje się jedno z najwydajniejszych źródeł na Roztoczu Wschodnim. Poniżej źródła powstało po prawej stronie drogi rozlewisko. Wywierzysko to stanowi początek strumienia o nazwie Łukawica. Niektórzy twierdzą nawet, że to tu właśnie rozpoczyna swój bieg jedna z największych rzek Roztocza - Tanew, chociaż wiadomo, że tak naprawdę rzeka ta ma kilka źródeł. Przy drodze, po prawej stronie pod ogromną pomnikową lipą stoi kamienny, biały krzyż, a w dole w pobliżu źródeł widać zabytkową kapliczkę z XIX wieku. Opuszczamy ostatnie zagrody Łukawicy mijając po prawej drogę na Dębiny (5,8 km). My nadal poruszamy się drogą na Werchratę. Najbliższy postój mamy w Woli Wielkiej. Jedziemy wśród lasków sosnowych, w podszyciu których widać plątaniny malin, po chwili znajdujemy na otwartej przestrzeni pól.
Jesteśmy 8 km od Narola – w Woli Wielkiej. Po prawej stronie umiejscowiona jest kapliczka przydrożna. Dojeżdżamy do skrzyżowania dróg, podążamy w prawo na Dębiny (3 km), w lewo droga prowadzi do Werchraty (8 km). Po prawej mijamy stojący pod rozłożystą brzozą krzyż wapienny.

Wola Wielka - to kolejna wieś sołecka w gminie Narol, położona na Roztoczu Wschodnim, u podnóża Wielkiego Działu i Gorajów. Zwana była też Wolą Lipską.
W centrum wsi, na niewielkim wzniesieniu znajduje się zabytkowy zespół cerkiewny, w tym drewniana cerkiew greckokatolicka p.w. Opieki Najświętszej Maryi Panny wybudowana w 1755 roku. Po wysiedleniu Ukraińców po akcji „Wisła” użytkowana była jako kaplica rzymskokatolicka.
Obok cerkwi stoi drewniana dzwonnica z XVIII wieku. Wokół świątyni znajdują się nagrobki greckokatolickie, charakterystyczne dla ośrodka kamieniarskiego w Bruśnie Starym. Zespół cerkiewny z cmentarzem otoczony jest kamiennym murem, wysokości około 1 m.

Wyjeżdżamy z Woli Wielkiej (8,8 km od Narola), droga wiedzie wśród sośnin, w runie rośnie wrzos i borówka czarna, między sosnami widać jałowce, po prawej podmokłe uroczysko, w dali widać kopiec mrowiska. Mijamy po prawej tablicę z nazwą wsi – Wola Wielka, a po lewej malowniczą, obieloną, drewnianą chatkę, z ciekawą drewnianą bramą i rzeźbami-świątkami na podwórzu. Dojeżdżamy do krzyżówki, kierujemy się w prawo drogą na Dębiny (1,5 km) przez Jacków Ogród, w lewo droga wiedzie na Hutę Lubycką. Okoliczne tereny leśne zamieszkuje nasz najpospolitszy dzięcioł – dzięcioł duży.

Po przejechaniu 2 km wśród lasków sosnowych i miejscami zagajników brzozowych, docieramy do zabudowań wsi Jacków Ogród, zwanej też Icków Ogród, obecnie części sołectwa Wola Wielka. Po prawej mijamy kapliczkę, skręcamy w prawo na Dębiny. W lesie, 100m od drogi, po jej prawe stronie na niewysokim pagórku można odnaleźć kamienny krzyż z 1935 roku, postawiony na miejscu niewielkiego cmentarza cholerycznego z 1915 roku. Po tej samej stronie drogi znajduje się uroczysko-podmokłe tereny - Rude Bagno, natomiast po przeciwnej stronie, mniej więcej w tej samej odległości rozciągają się Kijowe Bagna. Jak głosi legenda, w czasie potopu szwedzkiego w 1656 roku chłopi uzbrojeni tylko w kije zwabili rajtarów szwedzkich na bagna, gdzie ich potopili i pobili. Na moczarach w okolicy Jacków Ogród występują bobry europejskie.

Jadąc dalej zbliżamy się do kolejnej miejscowości na trasie – Dębiny.

Dębiny – wieś położona jest w południowo-wschodniej części gminy Narol, u podnóża niewielkiego zalesionego wzniesienia Kalicza Góra, obecnie Trzy Kopce (315,9m n.p.m.), stanowiąca niegdyś część Woli Wielkiej. Jak głosi żartobliwa opowieść ludowa, na górze tej stykały się włości trzech rycerzy. Każdy z nich chciał zagarnąć górę dla siebie. Ciągłe swary doprowadziły do pojedynku, w wyniku którego rycerze tak bardzo się „pokaliczyli”, że wyzionęli ducha. Ich poddani każdemu z osobna usypali wysoki kopiec, a że było ich trzech – mamy dziś Trzy Kopce, pobliski przysiółek (około 1km na zachód od wsi), do którego droga prowadzi za szkołą w lewo.

Z Dębin do Narola przez Jędrzejówkę poruszać będziemy się drogą, którą niegdyś prowadził Szlak Południowy (we wczesnych latach 70-tych, w 1996 roku pojawił się nowy odcinek szlaku żółtego, w żaden sposób nie związany z nazwą „południowy”).
Opuszczamy Dębiny, na krzyżówce jedziemy w prawo do kolejnej miejscowości na trasie tj. Jędrzejówki. W prawo droga wiedzie na Hutę Złomy do rezerwatu „Źródła Tanwi”, gdzie zlokalizowana jest ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna „Kobyle Jezioro”, utworzona przez Zarząd Zespołu Parków Krajobrazowych w Przemyślu, przy współpracy z Nadleśnictwem Narol oraz Urzędem Miasta i Gminy Narol. Jedziemy wśród otwartych pól, po prawej w dali pojawiają się zabudowania Michalca, przysiółka Jędrzejówki (2,8 km do Narola). Można stąd skręcić w prawo i dojechać do zielonego szlaku im. Brata Alberta, a nim prosto do miejscowości Jacków Ogród. Docieramy do Jędrzejówki.

Jędrzejówka – duża wieś sołecka w gminie Narol, położona na pograniczu Kotliny Narola i Płaskowyżu Łówczy, po lewej stronie Tanwi. Jeszcze w końcu XIX wieku stanowiła część miasteczka Lipsko, status samodzielnej miejscowości uzyskała już w wieku XX. Podczas bitwy o Narol (21 VI 1944 roku) wieś została spalona. Mieszkańcom w większości udało się wcześniej ewakuować. Pomimo tych zniszczeń posiada ciekawy, zabytkowy układ zabudowy – drewniane domostwa, skupione na niewielkiej powierzchni, otaczają łukiem od południa i zachodu podmokłą łąkę.

Za zabudowaniami wsi po lewej stronie drogi, w borze sosnowym, na wzniesieniu znajduje się cmentarz choleryczny, na którym stoi wysoki krzyż z 1848 roku.
Powoli zmierzamy do końca naszej wędrówki, przed nami Narol. Wjeżdżamy na drogę - w lewo, którą już jechaliśmy, rozpoczynając wędrówkę tą trasą.